Complexe uitdagingen kenmerken zich door meerdere stakeholders met elk een eigen perspectief, belangen en behoeftes

Wat zijn complexe uitdagingen?

Een complexe uitdaging wordt gedefinieerd als een uitdaging die moeilijk "op te lossen" is, omdat er veel groepen belanghebbenden zijn, en elk van deze groepen een ander perspectief (en belangen) heeft op de aanpak van het probleem. Ze worden ook wel ‘messes’ genoemd en tegenover ‘tame problems’ geplaatst. Omdat complexiteit steeds systemisch of holistisch werkt, en een interventie in één bepaald domein ook vele andere beïnvloedt. Een voorbeeld zijn de files op onze wegen, die uren van onze tijd en liters brandstof verslinden. Er bestaan oplossingen om files te bestrijden, meerdere zelfs, maar er is geen consensus over welke te kiezen. Sommigen denken het probleem op te lossen door de bedrijfswagen af te schaffen. Terwijl de gebruikers van deze bedrijfswagens vaak een filebelasting naar Scandinavisch voorbeeld verkiezen, die in hun ideale scenario zelfs betaald wordt door de werkgever. Dit laatste stuit dan weer op protest vanuit armoede organisaties die stellen dat deze extra belasting de ongelijkheid nog zou vergroten, wat bijvoorbeeld niet het geval zou zijn wanneer het openbaar vervoer zou uitbreiden en goedkoper worden. Dat laatste heeft tegelijk ook een positieve impact op milieu- en klimaat, net zoals het hybride werken.

Behandelingen voor complexe uitdagingen zijn niet juist-of-fout, maar werken goed-of-slecht

Rittel en Webber definieerden reeds in 1973 de karakteristieken van complexe uitdagingen en één ervan is dat een antwoord op het probleem niet te vatten is in goed of fout. Er is geen één ‘oplossing’ voor het probleem – daarom gebruiken we ook liever de term antwoord – dus juist of fout is niet waar het om gaat. Het gaat er om een antwoord, een richting, te vinden die voor de stakeholders positief en haalbaar is. Een behandeling die hier niet aan voldoet is een slechte, een behandeling die de uitdaging voor iedereen verlicht is een goede. Denk bijvoorbeeld aan het toenemend gebruik van antidepressiva in de Westerse wereld en het onderliggende gevoel van malaise bij een groot deel van de bevolking. Deze medicatie verlicht zonder twijfel een aantal symptomen maar om de gezondheid op lange termijn te waarborgen zullen ook de oorzaken moeten aangepakt worden. Pas wanneer dit laatste gebeurt en men alle stakeholders hoort en alle aspecten inventariseert (stress, gebrek aan zingeving, verlies van veerkracht,…) en aanpakt zal de bevolking een goede behandeling kunnen krijgen. Doorgaans weten we vooraf niet welke handelingen het meeste impact zullen hebben, vandaar het belang om voor de verschillende strategieën goede indicatoren en meetinstrumenten te ontwikkelen. Op basis van deze data kan een behandeling continu geëvalueerd en eventueel bijgestuurd worden, dit noemen we ‘adaptive management’.

Voor complexe problemen geldt dat eenvoudige en quick fixes slechte resultaten geven die het probleem enkel erger maken.

Complexe uitdagingen kenmerken zich door de ‘unknown unknowns’, je weet niet welke informatie je mist en waarnaar je moet zoeken.

No trial-and-error, but a one-shot operation

Elk antwoord op een complexe uitdaging is een ‘one-shot operation’, leren bij trial-and-error is niet mogelijk omdat een behandeling een effect heeft dat niet ongedaan gemaakt kan worden. Toegepast op het voorbeeld van het dalende welzijn van burgers, en het voorschrijven van anti-depressiva als antwoord, stelde men na jaren vast dat alleen al in de VS een half miljoen mensen stierven aan verslavende pillen, en momenteel nog steeds velen afhankelijk zijn van deze medicatie. Achteraf is duidelijk dat het ruim voorschrijven van deze medicatie een slechte behandeling was, met grote negatieve effecten die jammer genoeg niet kunnen teruggedraaid worden. Voor complexe problemen geldt als vuistregels dat eenvoudige en quick fixes slechte behandelingen zijn die het probleem uiteindelijk enkel erger maken.

Complexiteit (h)erkennen

De eerste stap in het omgaan met complexe uitdagingen is deze als zodanig herkennen. Wanneer complexiteit niet herkend wordt, en behandeld als een ingewikkeld of eenvoudig probleem, krijg je per definitie nooit de beste antwoorden. In de meeste gevallen is de behandeling zelfs slecht en wordt het probleem enkel groter en zo mogelijk nog meer complex gemaakt. Anderzijds is het even belangrijk om eenvoudige en ingewikkelde problemen niet als complex te beschouwen, want ook in die gevallen krijg je nooit een optimaal resultaat.

Wanneer complexiteit niet herkend wordt, en behandeld als een ingewikkeld of eenvoudig probleem, krijg je per definitie nooit het beste resultaat.