Ben jij wicked proof?
Wicked mindset, competenties en tools
- Wees je ervan bewust (ERKEN) dat een geslaagde aanpak afhankelijk is van het juist inschatten van een probleem.
- HERKEN complexiteit wanneer je ermee te maken hebt. Wie een complex probleem behandelt als eenvoudig of ingewikkeld maakt het alleen erger, en riskeert in chaos terecht te komen.
- Schakel over naar de complexiteitsmodus: PROBE – SENSE – RESPOND en ‘BRING THE WHOLE ELEPHANT IN THE ROOM’
Help! Een paradigmaverandering!
Klimaat, een pandemie, een democratie onder druk,… we hebben momenteel geen gebrek aan voorbeelden van complexe uitdagingen. Een halve eeuw onderzoek leerde ons haarfijn hoe deze aan te pakken,… en toch handelen we er niet naar en blijven we vastzitten in het
ingewikkelde paradigma. Een belangrijke oorzaak hiervan is terug te vinden in het onderwijs. Wie heeft er tijdens zijn/haar schooltijd niet geleerd om grote en moeilijke problemen op te splitsen in kleine behapbare deelproblemen en deze vervolgens apart op te lossen? Er stilzwijgend, en
Wat buiten het dominante narratief valt, wordt al snel als misinformatie bestempeld.
onnadenkend, vanuit gaande dat indien alle onderdelen opgelost worden, het geheel zal werken? Dit is een methode die heel goed werkt voor ingewikkelde uitdagingen maar niet voor complexiteit. Het onderwijssysteem traint ons met andere woorden al vele decennia lang éénzijdig in het oplossen van eenvoudige en ingewikkelde problemen en laat ons zonder kennis, competenties en tools voor het omgaan met complexe uitdagingen. Dit leidde ertoe dat we complexiteit niet leerden (h)erkennen en vervielen in de illusie van een maakbare wereld, waar alle problemen oplosbaar geacht worden, mits we ze opsplitsen en voor elk onderdeel de juiste kennis en experten inschakelen. Want volgens het ‘ingewikkelde denken’ heeft alles van nature een vaste en onveranderlijke structuur die, éénmaal gekend, voorspeld kan worden. Dit leidt tot redeneringen van juist en fout, waar en vals, vanuit het idee dat dé waarheid bestaat, en geen meerdere interpretaties kan hebben. Wat buiten het dominante narratief valt, wordt al snel als misinformatie bestempeld.
Dit contrasteert met het complexe paradigma en de complexe uitdagingen die vanuit hun aard vaak onoplosbaar genoemd worden. Niet enkel door een gebrek aan wetenschappelijke kennis, maar ook bij gebrek aan consensus omwille van de aanwezigheid van verschillende perspectieven en belangen. De aanwezigheid van verschillende meningen vormt in dit paradigma geen probleem, het is ‘part of the game’. Net door alle stakeholders, waaronder een multidisciplinair team van experten, te betrekken kan de beste strategie bepaald worden.
De wicked mindset: Bohr versus Einstein
Wanneer we iets nieuws aanleren vinden we het ondertussen logisch dat dit om zowel kennis als competenties gaat. Inzake complexe uitdagingen wordt bovendien het belang van een wicked mindset aangehaald, die toelaat om zich in het complexe paradigma te bewegen. Wicked leren omvat, maar overstijgt ook, het aanleren van de nodige kennis en competenties. Wie niet open staat om complexiteit te erkennen, maw wie het complexe paradigma ontkent, zal zich er nooit vlot in kunnen bewegen.
“It’s chaos,
learn to live
with it”
Wist je dat zelfs Einstein moeite had de complexiteit in de natuurkunde, vertegenwoordigd door de kwantumfysica, te aanvaarden?1 Voor Einstein, en voor de meeste natuurkundigen van de klassieke school, was het idee van fundamentele willekeur in het universum – wat impliceert dat gebeurtenissen zomaar, zonder oorzaak, kunnen plaatsvinden – reden tot ongerustheid. Bohr daarentegen had geen probleem met de inherente onzekerheid en onvoorspelbaarheid eigen aan de kwantumfysica. Wat maakte dat hij nieuwsgierig kon blijven en open stond voor verdere ontdekkingen, terwijl Einstein zijn energie investeerde in het proberen weerleggen van datgene wat hij niet bereid was te aanvaarden. Zo zou Bohr Einstein ooit toegeroepen hebben: “It’s chaos, learn to live with it”.
Wie wil omgaan met complexiteit moet zich in de denkwijze van Bohr kunnen verplaatsen. Onzekerheid en onvoorspelbaarheid toelaten, zodat nieuwsgierig gekeken kan worden naar wat zich ontvouwt. Einsteins denkwijze is dan weer geschikt voor eenvoudige en ingewikkelde uitdagingen. Het éne is niet beter dan het andere, het is gewoon een kwestie om het gepast - d.w.z. in de gepaste situatie of context- toe te passen.
The wicked mindset gefactcheckt
De afgelopen jaren zagen we een nieuwe rol verschijnen: de factchecker. Deze laatste heeft als taak misinformatie en desinformatie in de media te detecteren en recht te zetten. Waarbij desinformatie volgens Wikipedia gedefinieerd wordt als (al dan niet bewust) het verspreiden van misleidende of onjuiste informatie2. Maar… wie bepaalt wat juist en fout is? Tegen welke ‘norm’ wordt dit afgewogen?
De komst van de kwantumfysica veroorzaakte een paradigmaverschuiving in de natuurkunde, en we vertelden net dat zelfs Einstein moeite had met een aantal nieuwe perspectieven, omdat ze niet pasten in hoe hij de wereld (graag) zag. Met als gevolg dat hij, vanuit zijn perspectief op de natuurkunde, het werk van Bohr in twijfel trok en probeerde te weerleggen. De these en de antithese, eigen aan en noodzakelijk voor de wetenschap. En de zoektocht naar de synthese die de gezamenlijke ‘waarheden’ in beide verzoent.
“Einstein had het moeilijk om de ‘willekeur en onzekerheid’ van de kwantumfysica te aanvaarden en kon niet geloven dat God een wereld zonder orde en structuur creëerde. ‘God zou niet dobbelen met zijn schepping’, was Einsteins overtuiging. Bohrs befaamde antwoord hierop luidde: ‘Einstein, hou op met God te vertellen wat hij moet doen!’.1
Later bekende Einstein aan een vriendin: ik denk niet dat ik lang genoeg zal leven om erachter te komen wie er gelijk heeft”.1
Vooral deze laatste quote is typerend voor wie in het ingewikkelde paradigma leeft: het geloof dat er zoiets bestaat als een objectief gelijk, een objectieve waarheid. Wie vanuit het complexe paradigma kijkt beseft dat de waarheid niet bestaat, hoogstens is de éne visie, binnen een bepaalde context en doel, meer of minder wenselijk dan een andere. Omdat er meerdere (groepen van) mensen betrokken zijn, met elk hun eigen perspectief en belangen. En omwille van het zogenaamde butterfly-effect, een term uit het systeemdenken die erop wijst dat alles met alles verbonden is, en lineaire oorzaak-gevolg conclusies in complexe zaken onmogelijk zijn.
We zouden Einstein een factchecker avant la lettre kunnen noemen. Hij was er namelijk van overtuigd dat er een juist en een fout was, en wilde de waarheid aan het licht brengen. Dat brengt ons op de maatschappelijke en filosofische discussie over welke facts inzake complexe uitdagingen gecheckt kunnen worden, en op welke wijze? Of hebben we inzake complexiteit iets anders nodig, bijvoorbeeld een facilitator die een breed scala aan kwalitatieve info ter beschikking stelt, en dialoog stimuleert?
Wicked competenties
Het dominante narratief in onze cultuur (en onderwijs) is zodanig afgestemd op het ingewikkelde paradigma dat complexiteit doorgaans niet (h)erkend wordt. Dit heeft gevolgen voor de mindset, maar het betekent ook dat bepaalde wicked competenties niet aangeleerd werden en worden. Wie kan omgaan met complexiteit aanvaardt onzekerheid en beheerst de kunst om de ganse olifant in de kamer te brengen. D.w.z. verschillende (en dus ook tegengestelde) stemmen ruimte geven en tegelijk alle neuzen richting eenzelfde gezamenlijk doel brengen. Zonder dwang of drang, zonder bepaalde stemmen het zwijgen op te leggen. Zonder nudging noch manipulatie. Vertrekkende vanuit respect en oprechte interesse voor ieders perspectief, kennis en inzichten. Vanuit een innerlijk vertrouwen kunnen omgaan met het niet-weten en de ruimte houden om te laten geboren worden wat zich aandient. Hieronder sommen we (niet exhaustief) een aantal specifieke wicked competenties op, en maken het contrastframe met de competenties die gevraagd worden in het ‘ingewikkelde paradigma’.
- Synthese versus analyse. Synthetiseren als competentie gaat om én de onderdelen én het geheel zien. Het tegenovergestelde van synthetiseren is gefragmenteerde analyse: een probleem opdelen in allemaal kleine onderdelen die elk apart (kunnen) opgelost worden. Zonder overzicht op het geheel te blijven houden.
- Systeemdenken versus lineair denken. Deze competentie is heel erg verwant aan de vorige: zoomen we in tot op een niveau waarop we een lineair verband tussen A en B kunnen waarnemen (lineair) of zoomen we uit zodat we het ganse systeem met alle interacties in kaart kunnen brengen?
- Onzekerheid en onvoorspelbaarheid toelaten versus de maakbare wereld. Met welke blik kijken we naar de wereld en de wetenschap? Zoals Bohr die nieuwsgierig kijkt naar wat zich ontvouwt, of zoals Einstein die zoekt naar een voorspelbare wereld, werkend volgens lineaire natuurwetten?
- Het nieuwsgierig niet weten en verschillende perspectieven tegelijk kunnen zien en vasthouden versus dé waarheid. Het kunnen aanvaarden dat er verschillende perspectieven tegelijk ‘waar’ zijn, en er een waaier aan belangen is die allemaal mogen zijn. Versus het vasthouden aan één waarheid, één juiste manier van zijn, één juiste manier van kijken.
- Multidisciplinariteit versus silo-denken. Beseffen we dat er andere expertises en invalshoeken nodig zijn om het geheel te overzien en tot een goed einde te brengen, of denken we dat we het alleen (moeten) kunnen?
- Eigen visie & leiderschap versus een autoriteit volgen. In een complexe wereld wordt ieder individu geacht een zelfbewustzijn en eigen visie te hebben. Hoe kan je anders je eigen belangen inbrengen? In het ingewikkelde paradigma wordt ‘het weten’ aan experts overgelaten, en wordt van eenieder verwacht zich te schikken naar de beste oplossing die ‘zij die (het beter) weten’ aangeven.
Deze wicked competenties steunen op basisvaardigheden als zelfbewustzijn, en (diep) connecteren met jezelf en anderen.
Wicked methodieken
Complexe uitdagingen vragen om een geheel andere aanpak dan we gewend zijn, ze vragen veel meer tijd voor en begeleiding van zowel het inhoudelijke als de menselijke interacties. Er is dan ook nood aan methodieken die tegelijk streven naar een gezamenlijk resultaat, én aandacht hebben voor de menselijke processen. Om op een ‘gestructureerde’ manier de vele stemmen en opinies ruimte te geven, neuzen in dezelfde richting te laten kijken, spanningen in de kamer uit te praten, etc.
Voorbeelden van geschikte methodieken zijn design thinking, scenario planning, world-cafe, future search, lego serious play, etc. Ze zijn er allemaal op gericht om ‘bring the whole elephant in the room’ concreet te maken, en om de kennis en wijsheid van grotere groepen te gebruiken. Merk ook op dat deze tools niet enkel onze mentale capaciteit aanspreken (= ons denken) maar ook een beroep doen op het voelen en de creativiteit, en op wat we fysiek waarnemen in ons lichaam. Ze spreken de verschillende niveaus van wijsheid in individuen en groepen aan.
Ben jij wicked proof?
In vorige blogs hadden we het over (h)erkennen van complexiteit, en de 360° aanpak die deze uitdagingen vragen. Met dit schrijfsel geven we een aantal handvatten mee om te onderzoeken in hoeverre we reeds uitgerust zijn om met complexe uitdagingen om te gaan. We werden immers opgeleid en opgevoed in een paradigma dat volledig afgestemd was op ingewikkelde uitdagingen en geen aandacht besteedde aan complexiteit. Wat maakt dat we doorgaans niet goed voorbereid zijn op de complexe uitdagingen die zich nu als crisissen aan ons opdringen. Wicked proof zijn is echter niet louter een zaak van kennis en competenties, het vraagt ook een wicked mindset. Het gaat niet enkel om dingen anders ‘doen’, het vraagt om ons wereldbeeld te verruimen, en daagt ons uit te leven vanuit wie we werkelijk zijn.
1 Isaacson, W. (2014). Einstein. De biografie. pp 326-330; pp. 508-509; pp 326-330
2 Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Desinformatie
Referenties
Rittel H.W.J., Webber M.M.; Dilemmas in a general theory of planning, Policy sciences 4 (1973): 1955-1969
Rittel H., Webber, M.; Planning problems are wicked problems, Developments in design methodology (1973): 135-144
Snowden David .J., Boone Mary E.; A leader’s framework for decision making. Harvard Business Review November 2007
Waddock, S,; The wicked problems of global sustainability need wicked (Good) leaders and wicked (Good) collaborative Solutions. Journal of Management for Global Sustainability 1 (2013): 91–111
